شهرستان بهشهر از شمال به دریای مازندران(خلیج میان کاله)،از غرب به شهرستان نکا،از جنوب به استان سمنان (شهرستان دامغان)،واز مشرق به شهرستان گلوگاه همجواراست.

از آثار باستانی این شهرستان،می توان کاخ صفی آباد،باغ و عمارت چهلستون(کاخ شهرداری فعلی و قصر سلطنتی شاه عباس)،سر چشمه عمارت استخر یا دریاچه عباس آباد و غارهای متعدد را نام برد.

بابرچیده شده حکومت ملوک الطوایفی در طبرستان ، این منطقه به دلیل برخورداری از آب و هوای مطلوب و ویژگیـهای برجستۀ محیطی مورد توجه شاه عبـاس صفوی و شاهان بعد از وی قرار گرفت . شاه عباس پس از احداث فرح آباد و اشرف البلاد ( بهشهر کنونی ) برای شکار و استراحت به دفعات به این مناطق کوچ میکرد تا جائیکه به علت سپری کردن روزهای طولانی و مشخصی از سال در اشرف این منطقه به عنوان پایتخت دوم شاه عباس شناخته می شد . منطقه اشرف البلاد به دلیل آنکه زادگاه مادر شاه عباس صفوی بود به شدت مورد توجه وی قرار داشت و در دوران حکومتش بناهای متعددی نظیر باغ صاحب الزمان ، باغ شمال ، چهلستون ، باغ تپه ، چشمه عمارت ، صفی آباد ، عباس آباد و . . . را در نقاط مختلف اشرف از خود به یادگار گذاشت . 

وجه تسمیه اشرف :

اسکندر بیک ترکمان مولف کتاب عالم آرای عباسی در مورد علت نامگذاری اشرف به این نام می نویسد : ((چون بنای شهر اشرف در سال ۱۰۲۱ هجری بود لذا چنانچه حروف د . و . ل . ت . ا . ش . ر . ف را با ارقام حروف ابجد جمع کنیم عدد ۱۰۲۱ به دست می آید .))

مجموعه باغ شاه:

ملگونوف دانشمند روسی که در سال ۱۸۶۰ میلادی (۱۲۷۷ ه . ق ) ، در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه از طریق باکو و آشورده به اشرف آمد و مدتی در قصر چهلستون ( محل فعلی شهرداری ) اقامت نمود درباره اشرف چنین نگاشته است : (( اشرف از زمان شاه عباس مشهور گردید چرا که پسند طبع شاه عباس افتاد و اقامتگاه خود ساخت و باغات و عمارات عالیه در وی بنا نهاد . این باغات و عمارات شامل بر شش باغ که در پهلوی یکدیگر قرار گرفته و یک باغ مجزا است . ۱ـ باغ تپه ۲ ـ باغ چشمه ۳ ـ باغ خلوت [قسمتی از فراشمحه فعلی]که حرمسرای شاهی بود ۴ ـ باغ شمال [قسمتی از فراشمحه فعلی طبق نظر ملگونوف ] ۵ ـ باغ و عمارت صاحب الزمان [ قسمت جنوبی فراشمحله ] که این باغها به وسیله دیوارهای سنگی بلند از یکدیگر منفصلند ۶ ـ باغ چهلستون با عمارتی به همین نام )) اینچنین بنظر میرسد که طبق نظرات ملگونوف و برداشتهای ویلبر مجموعه این باغها ، باغشاه نامیده می شد که بر اثر مرور زمان و از میان رفتن تعدادی از این بناها این نام ( باغشاه ) منحصراًً به عمارت دیوانخانه اطلاق میگردد . 

۱ ـ باغ تپه :

باغ تپه یا همایون تپه یکی از باغهای شش گانه بهشهر بود . وجه تسمیه آن نمونه ای است از نوعی غرور و پندار غیر عادی در اینکه این باغ در حدود ده متر مرتفع تر از سایر قسمتهای این ناحیه بنا شده بود . حمام ها در روی تپه و در میان درختان مرکبات واقع شده بود . بر اساس تعدادی از نوشته ها این ناحیه به بانوان درباری اختصاص داشت . استخر این ناحیه دارای مخزن آب بسیار بزرگی بود . ملگونوف می نویسد : (( آنچه در این باغ از مشهورات است ۶ اصله سرو است که بسیار بلند است ، دروازه شمالی آن به باغ زیتون می رود که از زیتون خبری نیست . ))

۲ ـ باغ چشمه ( چشمه عمارت ): 

این بنا در دو طبقه بود که اکنون تنها یک جرز از طبقه اول آن باقی مانده است . بنای چشمه عمارت که قابل مقاسه با عمارت شاه عباسی ( باغ فین ) کاشان و ( هشت بهشت ) اصفهان است دارای ویژگیهایی در سیستم آب رسانی است و گردش و بازی با آب آن در نوع خود در سطح کشور یگانه است . با توجه به متون تاریخی ، سقف این بنا حدود دویست سال پیش فرو ریخت و بر اثر مرور زمان و عوامل اقلیمی و تخریب های انسانی به شدت آسیب دید . وجه تمسیه آن این است که در چند قدم دور تر از باغ و در سمت جنوب آن چشمه ای جریان داشت . تقریباً بیشتر سیاحانی که از این ناحیه دیدن کرده اند از کاخ دلفریب و باغی که آن را احاطه کرده سخن به میان آورده اند و گفته اند که این باغ در فواصل معین بصورت پلکانی ترتیب داده شده بود . 

۳ ـ باغ خلوت :

ژاک دمورگان در مورد این بنا می نویسد : (( این باغ در سمت غرب چهلستون واقع شده بود . در مدخل جنوبی باغ سر در بسیار بزرگی بنا کرده بودند که روی آن یک ایوان سرپوشیده قرار داشت . در موارد خاص شاه به ایوان میرفت و میهمانان و درباریان در پایین بر روی نیمکتهای سنگی که در کنار استخر قرار داشت و یا بر روی قالیچه های گسترده می نشستند )) . ملگونوف ویرانه های این بنا را اینچنین تشریح کرد : (( . . . اکنون بجز گوشواره های آن همگی ویران است . در دیوارهای آن اکنون هم تصاویر زنان دیده می شود . از صندلیهای مرمر اطراف آن اثری نیست . دیوارهایی بس بلند داشته که از باغ صفی آباد یا کوهها فضای داخل را نبینند . ))

۴ ـ باغ شمال :

محل زندگی کنیزان بود و عمارتی داشت که ویران شد . در مورد ویژگیهای عمارت آن به دلیل تعلق آن به کنیزان توضیحات مفصلی ارائه نگردیده است . 

۵ ـ باغ صاحب الزمان :

دارای یک ساختمان بود و چنین به نظر می رسد که برای برگزاری مراسم و آیین های درباری و همچنین ذخیره کردن اموال سلطنتی و یا نمایش آنها مورد استفاده قرار می گفت . از ویرانه های این بنا می توان استنباط کرد این ساختمان از دو طبقه تشکیل می شد و لااقل دارای سه تالار بزرگ بود که از بام مسطح و خنک آنها برای برگزاری میهمانی و پذیرایی ها استفاده می شده است . هانوی سیاح در این مورد می نویسد : (( رو بروی حوض عمارت صاحب الزمان ، نزدیک به دروازه برجی بوده که ایلچیان فرنگستان را بدانجا پذیرایی می نمودند . اکنون عمارات باغ شاهی را به بدترین صورت ویران ساخته اند . خیابانها که گلزار و گلشن بود اکنون ( منظور سال بازدید وی ۱۸۶۰ میلادی ) چراگاه پرندگان است . ))

۶ ـ عمارت چهلستون :

مجموعه باغ شاه و عمارت چهلستون در مرکز بهشهر قرار دارد و از جمله آثار به جا مانده از دورۀ صفوی است . پیتر دلاواله جهانگرد ایتالیایی ۶ سال پس از شروع بنای اشرف به اشرف آمد و در قصر سلطنتی دیوانخانه ( باغ شاه ) به حضور شاه عباس صفوی رسید . وی در مورد ویژگیهای این مکان در سفرنامۀ خود توضیحات مفصلی را ارائه می دهد . در سفرنامۀ وی آمده است : ((اطراف شهر باز است و جز قصر شاهی که هنوز ساختمان آن به اتمام نرسیده و باغهای مربوط به آن و یک خیابان پر از دکان و مغازه و چند خانه که بدون نظم در وسط درختان ساخته شده و اطراف آنرا زمینهای وسیعی احاطه کرده اسـت چیز دیـگری در آن وجـود نـدارد . در این محل چشـمه های آب شیـرین و زلال زیاد است و به اندازه ای در آنجا درخت وجود دارد که خانه ها میان آن گم شده است و من موقع نوشتن یادداشت روزانه خود تردید داشتم که آیا باید اشرف را شهری در میان جنگل بنویسم یا آنرا جنگلی بدانم که بعلت سکونت افراد حالت شهر به خود گرفته است .))

وی در مورد ویژگیهای عمارت دیوانخانه نوشته است : (( این باغ که باغ شاه یا دیوانخانه نامیده می شود عبارت از مربعی است که در انتهای جلگه و در پای تپه های پر درخت واقع شده و پشت کاخ است . در بالای همین تپه هاست که شاه دستور داده خانه های زیادی که جزو عمارت باغ محسوب می شوند بنا کنند . دیوانخانه در وسط باغ واقع شده و عبارت از بنایی است که طول آن سه برابر عرض آن است . جلوی این بنا کاملاً باز است ولی در عقب و طرفین آن دیواری است که از پنجره های متعدد پوشیده شده است . فاصله کف عمارت از سطح زمین دو پله است و قسمت باز بنا درست رو به شمال یعنی پشت به طرف درب ورودی است . جلوی بنا خیابانی طولانی و سنگفرش قرار گرفته که در وسط آن جویی جاری است و از حوضی که در جلوی دیوانخانه ساخته شده دائماً آب به سوی این جوی جاری است . ))

ملگونوف دانشمند روسی در مورد بنای دیوانخانه در کتاب خود به نام سفرنامۀ مازندران آورده است : ((عمارت شاه عباسی که بنام دیوانخانه معروف بود در سال ۱۷۴۳ میلادی خالی شد و از نظر افتاد . در برابر عمارت حوضی است به عرض ۵۰ قدم ، به طول ۶۰ قدم ، به عمق یک ذرع و نیم و در دو طرف آن جویی سنگی تا دروازه قرار دارد و اطراف آن سوراخی برای نهادن شمعها تعبیه شده است . در جدار داخلی آبراهه های اصلی سوراخهایی ایجاد کرده بودند که ممکن بود در حدود هزار شمع روشن را در آنها نگاه داشت . شمعهایی نیز در اطراف استخر بزرگ روشن می کردند و به این مناسبت نام استخر نور بر آن اطلاق کردند . ))

ژاک دمورگان فرانسوی که برای انجام تحقیقات علمی به مازندران آمده بود در مورد دیوانخانه این چنین نوشت : (( در وسط باغشاه ، باغ بزرگی پر از سروهای صد ساله و تخت گلهای آراسته یافت میشود . در تمام طول این باغ جوی های منشعب از کوهستان که از آبشارهای متعددی نزول میکند جاری بوده ، حوض یا استخر وسیع چهارگوشی را آب می دهد . 

…سابقاً این استخر در جلوی یک عمارت قابل سکنی تر از خرابه های قصر کهن ولی با سلیقه ای نفرت انگیز جانشین شده است . ( قصر دیوانخانه که طعمۀ حریق شد و سپس در زمان نادر شاه ساختمان دیگری بجای آن ساختند ) 

. . . همه چیز مرا به قبول این نکته وامیدارد که این قصر برای مقر بزرگان به کار میرفته است . حیاط های بزرگ ، باغها و ایوانها این محل را بسیار مفرح می داشت . نکته عجیبی که من در باغات کشف کردم این است که هر یک از سنگهای بزرگی که تشکیل سنگفرش را می دهد حروف اول اسمایی را با خود دارد . در میان آنها شماره زیادی از حروف گرجی جلب توجه می کند . ))

رابینو محقق انگلیسی و نائب کنسول آن کشور در زمان محمد علی شاه قاجار به مازندران سفر کرد و در سفرنامۀ خود که مازندران و استرآباد نام دارد اطلاعات گرانبهایی در مورد اشرف به نگارش درآورد . 

(( اشرف که اکنون رو به ویرانی است عظمت خود را مدیون شاه عباس صفوی است . انحطاط این شهر در واقع با سستی خاندان صفوی شروع شد . این شهر سابقاً خرگوران نام داشت و متعلق به پیرزنی بود . شاه عباس آنرا از او خرید و شهر جدیدی در سال ۱۰۲۱ قمری تاسیس کرد .)) 

دونالد ویلبر عضو موسسه باستان شناسی ایالت متحده آمریکا در کتاب باغهای ایرانی و کوشکهای آن در مورد بنای دیوانخانه می نویسد : (( بر روی سر در اصلی ، تالاری بنام تالار نقارخانه قرار داشت . چون در اصفهان و سایر شهرهای بزرگ ایران معمول بود که طلوع و غروب آفتاب را به وسیلۀ طبل و نقاره اعلام کنند . ساختمان مزبور ( دیوانخانه ) در زمان نادر شاه سوخت و به امر نادر شاه ساختمان دیگری به جای آن ساخته و به چهلستون معروف گشت . 

. . . در پشت عمارت استخری که در حدود ۳۰ تا ۴۰ متر مربع مساحت و عمق زیادی داشت قرار گرفته بود .

تنها اطلاعی که از این ساختمان در دست است این است که این بنا در حادثه حریقی از بین رفت و در زمان نادر شاه (۱۷۴۷ـ ۱۷۳۶ )ساختمان دیگری در آن محل بنا کردند و این بنای جدید را چهلستون نامیدند که اغلب ساختمان و باغ قبلی را نیز به همین نام می شناسند . این ساختمان را تنها ۱۲ ستون برپا نگه داشته بود ولی مشهور است که مردم ایران عدد چهل را بعنوان مترادفی برای تعداد زیاد به کار میبرند .



البته ویلبر در توضیح دیوانخانه دچار اشتباه شده و مکانی را که دلاواله توضیح مفصلی در مورد آن داده و آن را دیوانخانه نامیده نمیشناسد . (( هیچگونه توضیحی از این باغ و عمارت آن داده نشده و نام آن نیز معلوم نیست . ))

عمارت دیوانخانه که هم اکنون در اختیار شهرداری بهشهر است بر اساس آنچه که جهانگردان و سیاحان در وصف آن نوشته اند تغییرات بسیاری کرده است . بر اثر گذشت زمان استخر بزرگ مقابل عمارت به فضای سبز تبدیل شده است . این بنا از داخل هم به دو طبقه تبدیل شده است اگر چه نمای خارجی آن در یک طبقه با طاق های قوسی شکل و پلکانی دو طبقه با کمی تغییر به همان گونه باقی است که سیاحان تصویر آنرا بازگو کرده اند . 

بهشهر یا همان اشرف البلاد با آثاری به جا مانده از دوران صفویه یادگار شکوه و عظمت تاریخی است که این منطقۀ کوچک از کشور روزگاری را با آن سپری کرده است . در دوران قدرت خاندان صفوی مخصوصاً شاه عباس به دلیل ارادتش به مادرش خانم اشرف الملوک ابنیه و اماکنی برای تفریح و استراحت در این شهر احداث شد که با گذشت زمان و پس از فروپاشی دوران حکومت آن خاندان اگرچه تعدادی از این بناها مانند باغ صاحب الزمان ( در فراشمحله کنونی ) به کلی از میان رفت و از تعدادی دیگر تنها خرابه ای بر جا ماند اما با احیای مجدد این مکانها و فراهم آوردن امکاناتی برای جذب توریست و گردشگر می توان شاهد شکوفایی مجدد این منطقه باستانی و تاریخی بود.

 جمعیت شهرستان بهشهر طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ حدود ۱۵۶۰۰۰ نفر اعلام شد.