به گزارش شرق پرس شهیدآباد روستایی متشکل از ۳ محله در شهرستان بهشهر است که بافت اصلی روستا در امتداد جاده‌ای به طول تقریبی دو کیلومتر و محلات در امتداد هم و هر کدام با مسجد و خیمه‌های جداگانه است.
آئین ها و رسوم دهه اول محرم به جز روزها و شبهای تاسوعا و عاشورا تقریبا شبیه بقیه آبادی های اطراف می باشد .
مراسم روزهای تاسوعا و عاشورا بین محلات به صورت میهمان و میزبان برگزار میشود با این توضیح که کماس‌محله چون وسط محل قرار گرفته عزاداران آن محل بنا بر میهمان یا میزبان بودن محله‌های بالا و پایین در طول مسیر با عزاداران بالا و یا پایین ادغام می‌شوند.
از گذشته‌های دور در روز تاسوعا عزاداران بالامحله از حوالی ساعت ۸ صبح با تجمع در حسینیه بالا محله و تشکیل دسته‌های سینه‌زنی، زنجیرزنی و سله به سمت حسینیه پایین محله حرکت می‌کنند و در طول مسیر عزاداران کماس محله به آنها می‌پیوندند و به حسینیه پایین‌محله می‌روند.
شب تاسوعا عزاداران پایین محله با همین شرایط به بالا محله می‌آیند و روز و شب عاشورا نیز همین عمل بالعکس تکرار میشود.
علاوه بر سینه‌زنی، زنجیرزنی و روضه‌خوانی که فصل مشترک همه دسته‌های عزاداری است، آئین‌های دیگری مانند سلام علم (علم جنگی)، سله، ذوالجناح‌خوانی، هروله، شام غریبان، قوم بنی‌اسد، صبح تیره‌رو را در طول روز و شبهای تاسوعا و عاشورا با اندکی تغییرات جزئی برگزار میشود.
ذوالجناح‌خوانی و سله فقط در روز نهم و دهم (تاسوعا و عاشورا )، شام غریبان و قوم بنی‌اسد هم به اقتضای موقعیت زمانه هر کدام یک‌باره -شام غریبان غروب روز عاشورا و قوم بنی‌اسد غروب روز بعد از عاشورا- انجام می‌گیرد؛ صبح تیره‌رو نیز قبل از اذان صبح روز عاشورا در حسینیه‌ها و منازل افراد و گاهی اوقات در امام‌زاده محل که نزدیک حسینیه است انجام می‌گیرد.
علم گردش
یک از اهالی روستای شهیدآباد شهرستان بهشهر در گفت‌و گو با ایسنا اظهار کرد: در روز هفتم محرم با گرداندن علم در محله‌های بالا، وسط و پایین محله به صورت جداگانه توسط تعداد اندکی از عزاداران و بردن علم به داخل حیاط خانه‌ها انجام می‌گیرد، هر یک از حسینیه‌های سه‌گانه محل دارای علم و علمدار جداگانه هستند، علمداری معمولا به صورت ارثی از پدر به پسر منتقل میشود.
سید تقی موسوی تروجنی گفت: در روز علم گردش معمولا نوحه یکنواختی از طرف یکی از مداحان با این عنوان تکرار میشود: ” این علم از کیست که بی‌صاحب است، صاحب او کشته و یا غایب است ” عزاداران در ابتدای خیابان‌ها و یا کوچه‌ها معمولا توقف کوتاهی می‌کنند و سه بار یا علی می‌گویند و موقع ورود به حیاط با صدای بلند یا عباس می‌گویند.
وی افزود: معمولا کسانی که نذری داشته باشند به علمدار پرداخت می‌کنند، گاهی اوقات افرادی هم بابت ادای نذر خود گوسفندی را پای علم قربانی می‌کنند در گذشته که بافندگی سنتی مرسوم بود بسیاری از افراد ” تا ” ( نخ بافتنی ) نذر علم می‌کردند به طوری که معمولا نخ‌های جمع‌آوری شده را می‌فروختند و به پول آن ” تا پول ” می‌گفتند؛ علم گردش و روز هفتم محرم از نظر عزاداران به حضرت عباس اختصاص دارد.
موسوی تروجنی با بیان اینکه همراه علم گردش معمولا افرادی هستند که پول روضه‌خوانی محرم را از صاحب‌خانه دریافت می‌کنند، افزود: قسمت عمده این پول به روضه‌خوان و بخشی نیز به مداحان و کسانی که مسئولیت پذیرایی – تهیه غذا و دم کردن چای – را به عهده دارند پرداخت میشود .
سله
موسوی تروجنی در مورد آئین سله گفت: نام سله برگرفته از شی تابوت مانندی است که در روز عاشورا و تاسوعا همراه دسته‌های عزاداری توسط تعدادی از عزاداران زن حمل میشود و در زیر و اطراف آن زنان و کودکان هستند و افرادی برای برآوردن حاجات خود تکه‌های پارچه به سله گره می‌زنند و تعدادی هم پول نذری خود را درون کیسه پارچه‌ای آویخته به سله می‌ریزند.
وی افزود: مردی که پیشاپیش سله حرکت می‌کند شعارهایی مانند عباس چه شد ؟ و به همین ترتیب نام تعدادی از شهدای کربلا را می‌گوید و زنان هر مرتبه جواب می‌دهند شهید شد، تا اینکه گفته می‌شد زینب چه شد ؟ جواب می‌دهند اسیر شد و سپس می‌گویند پس خاک بر سر ما…
موسوی با اشاره به اینکه برگزاری مراسم سله در طول سالیان طولانی توسط یک نفر انجام می‌گیرد و بعد از فوت آن فرد، پسر این کار را انجام می‌دهد.
وی اظهار کرد: اگر چه برگزاری عزاداری در محرم به نام و یاد همه حاضرین در کربلا بوده اما باید بپذیریم که بعضی از روزهای خاص تداعی کننده نام بعضی از قهرمانان کربلا است چنانکه روز هفتم محرم با نام حضرت عباس و روز عاشورا با نام امام حسین(ع) گره خورده است برگزاری مراسم سله نیز ادای دینی به بانوی قهرمان کربلا است.
ذوالجناح‌خوانی
موسوی گفت: ذوالجناح برگرفته از نام اسب امام حسین(ع) در روز عاشورا است؛ این مراسم در روزهای تاسوعا و عاشورا بعد از ورود دسته‌های عزاداران به داخل حیاط حسینیه‌ها انجام می‌گیرد و معمولا آخرین برنامه داخل حیاط و در فضای باز است که توسط دو اسب و دو مداح که گاهی پیاده و گاهی سواره نوحه سرایی می‌کنند انجام می‌گیرد.
وی بیان کرد: داخل حیاط حسینیه افراد حلقه زده و اسب‌ها را که لکه‌های قرمز بر قسمت‌های مختلف پوست بدن و روپوش پالان آنها قرار دارد آرام به حرکت درآورده و همزمان نوحه‌سرایی می‌کنند، معمولا نذورات زیادی را به مداحان ذوالجناح خوان پرداخت می‌کنند و بعضی‌ها فرزندان کوچک خود را سوار ذوالجناح می‌کنند.
وی افزود: مداحان ذوالجناح خوان اشعاری مانند: آخ ای ذوالجناح باوفا – بر گو چه شد بابای ما – یالت چرا شد غرق خون ؟ زینت چرا شد واژگون ؟ بر گو چه شد بابای ما …. را می‌خوانند که معمولا ۱۵ تا ۲۰ دقیقه این کار طول می‌کشد.
شام غریبان
سید تقی موسوی با بیان اینکه مراسم شام غریبان در غروب روز عاشورا بعد از اذان مغرب انجام می‌گیرد، افزود: عزاداران حسینیه بالا محل، مردها در ۲ دسته و زن‌ها در یک دسته پشت سر آنها حرکت می‌کنند و در طی مسیر عزاداران کماس محله نیز به آنها می‌پیوندند.
وی گفت: دسته اول مردها در طول مسیر می‌گویند: شام غریبان است و دسته دوم می‌گویند نعش حسین مظلوم اندر بیابان است و زن‌ها نیز با دسته دوم همنوایی می‌کنند تا عزاداران به حسینیه پایین محله می‌رسند و پس از مداحی و روضه‌خوانی به منازل خود بازمی‌گردند، مدت برنامه شام غریبان کوتاه و سرعت برگزاری آن زیاد است و عزاداران در هنگام تکرار اشعار گاهی بر سر و گاهی بر سینه خود می‌زنند و تعدادی از افراد نیز با مقداری پوشال گندم در دست بر سر خود می‌زنند.
صبح تیره رو
موسوی در خصوص این آئین گفت: در سپیده دم صبح روز عاشورا توسط تعدادی از عزاداران این مراسم در حسینیه یا امام‌زاده نزدیک حسینیه و یا داخل منزل بعضی از افراد با تعداد کمی انجام می‌گیرد؛ سکوت صبحگاهی و نوای حزن‌انگیز عزاداران که با تک خوانی یکی از عزاداران و همخوانی جمعی صورت می‌گیرد ویژگی خاصی به این مراسم می‌دهد.
وی افزود: برگزاری این مراسم در خانه شخص معینی برای سالهای متمادی ادامه داشته است و تک خوان مراسم با صدای بلند می‌گوید: ” ای صبح تیره رو به چه روی تو می‌شوی سپید، فردا به دشت کربلا حسین تشنه جگر میشود شهید “، که دیگران با گفتن: ” فریاد از این عزا، ای داد از این عزا ” او را همراهی می‌کنند.
هروله
موسوی اظهار کرد: در روز تاسوعا و عاشورا داخل حیاط حسینیه آخرین مراسم قبل از ذوالجناح خوانی است که با تشکیل حلقه‌ای در وسط حیاط حسینیه توسط مردان درحالیکه هرکدام دست بر کمر شخص کنار خود انداخته و با دست دیگر به سینه می‌زنند و همراه با حرکات و خم و راست شدن همزمان با پریدن روی یک پا و پرتاب پای دیگر به جلو و دور زدن انجام می‌گیرد.
وی تصریح کرد: در گذشته این رسم با تعداد اندکی از افراد عزادار مسن که دارای تجربه کافی بودند انجام می‌گرفت، در سالهای اخیر علاقمندان زیادی دارد اما به علت دقایق پایانی مراسم و تحرک زیاد افراد مجری آن مدت آن کم است، این رسم فقط با سینه‌زنی و کوبیدن طبل و سنج انجام می‌گیرد.
قوم بنی‌اسد
موسوی اظهار کرد: مراسم قوم بنی‌اسد برگرفته از نام قبیله‌ای به همین عنوان در کربلا است که بعد از اذان مغرب روز یازدهم محرم توسط عزاداران پایین محله به صورت دو دسته مردان و یک دسته زن‌ها از محل حسینیه پایین محله به سمت بالا محله حرکت می‌کنند و بعد از توقف کوتاهی در حسینیه کماس به حسینیه بالا محله رفته و پس از مداحی و روضه‌خوانی به منازل خود باز می‌گردند.
وی با اشاره به اینکه بعضی از مردان عزادار با روسرهای سیاه عربی و پیراهن‌های بلند خود را به شکل اعراب در می‌آورند، یادآور شد: در سالهای قبل مردان عزادار با داشتن چوب‌های بلندی در دست آنها را به زمین می‌کوبیدند و دسته اول یکصدا می‌گفتند: ” قوم بنی اسد رسید ، اسد رسید ” و دسته دوم همراه زن‌ها می‌گفتند: ” ز مرد و زن مدد رسید مدد رسید ” و یا بعد از مدتی با تغییر شعار دسته اول می‌گفتند : ای قوم بنی‌اسد بیایید و دسته بعدی همراه زن‌ها می‌گفتند: نعش شهدا دفن نمایید.
مریم یخکشی-ایسنا
