پدر عظیم الشأن امام موسی کاظم(ع)، امام صادق(ع) و مادر بزرگوار ایشان، حمیده از اهالی آندلس (اسپانیای فعلی) است. حمیده از بانوان باتقوا و آگاه به معارف اهل بیت به شمار می رود. امام صادق(ع) در تعریف و تحلیل از او می فرمایند: «حمیده همچون طلای ناب، از ناخالصی ها پاک است.»
اخلاق و رفتار و کرامت امام(ع)
امام موسی کاظم(ع)، ضمن برخورداری از کمال فضل و دانش و معنویت، دارای شخصیتی متین، شجاع و بخشنده بوده اند، به طوری که سخاوت ایشان، زبانزد خاص و عام بوده است. آن حضرت به صله ارحام و دید و بازدید از خویشان اهتمام جدی داشته اند و با معاشرین و اطرافیانش بسیار خوش اخلاق و خوش رفتار و نزد مردم از احترام و کرامت و حرمت فوق العاده برخوردار بوده اند.
بردباری و تحمل مخالف
در تاریخ آمده است: مردی امام موسی کاظم(ع) را می آزرد و به امام علی ابن ابیطالب(ع) توهین می کرد. عده ای از یاران حضرت، اجازه خواستند تا آن فرد را بکشند.
امام(ع) به شدت با تصمیم آنها مخالفت کرد و خود با رویی گشاده به سراغ آن مرد رفت و به گفت و گوی دوستانه با او پرداخت و به وی کمک مالی کرد. آن شخص از رفتار خود و برخورد کریمانه امام در شگفت ماند و از کرده خود اظهار پشیمانی کرد. امام را بوسید و به جرگه دوستان آن حضرت(ع) پیوست. امام(ع) پس از این واقعه به یاران خود فرمود: «حال به نظر شما، کدام روش بهتر بود؟ کشتن وی، یا رفتار صمیمانه با او.»
علم و دانش امام موسی بن جعفر
خاندان عصمت و طهارت از پایه گذاران علوم و دانشتهای حقیقی بشر بشمار می‌آیند که با روشنگریها و راهنمائیهای خود که همه از روی علم و حکمت و جهان بینی عمیق معنوی و فکری بوده است تاریکی‌ها و اوهام را زائل ساخته اند و اجتماع را بسوی حقیقت معارف و مکارم واقعیت و درستی ها و مفاهیم اصیل معاریف بشری رهنمون گشته اند. عصر زندگی امام از نقطه نظر علم و دانش، یکی از درخشان ترین اعصار اسلامی بوده است، دانش و هنرهای گوناگون در آن عصر پا بر پلکان اعتلاء نهاده بود.
عصر طلائی دانش‌ها و هنرهای ظریف در دنیای اسلام آغاز گشته بود در یک چنین عصری مشعشع که دیوانها و کتابهای دانشمندان ایران، یونان و هند ترجمه میشد و فلسفه و ادبیات و دیگر شاخه های علوم آن روزی در اوج اعتلای نسبی خود بود پیشوای هفتم ما را در محافل علمی دانشمندان و مجامع بحث و گفتگو و مناظره عالم و دانشمند می نامیدند تا آنجا که این عنوان در شمار القاب آنحضرت در آمده بود و این موضوع خود میرساند که وجهه علمی و تبرز فکری او در میان ناباوران امامت نیز پذیرفته شده بود.
یادگارهای علمی و فکری امام موسی بن جعفر (ع) که در محتویات کتابهای حدیث و فقه و کلام و تفسیر ثبت گردیده، یکی از بهترین و غنی‌ترین میراث‌های علمی است که اصول زندگی و روش‌های تربیتی و معارف ماوراء الطبیعه را با محکم‌ترین و استوارترین بیان‌ها در اختیار پویندگان آن معارف قرار می‌دهد و اسرار آفرینش را با عالی‌ترین بیانات توضیح می‌دهد که امروز علم با آن همه پیشرفت و ترقی فراتر از آن گام ننهاده است.
صدر المتألهین در شرح و تقریط حدیث شریف عقل که امام (ع) به یکی از یاران خود بنام «هشام بن حکم» القاء فرموده است، چنین مینویسد: «این حدیث عقل در برگیرنده بزرگترین مشخصات و ویژگیهای عقل است که در محتویات خود معارف عالیه ای از قرآن مجید را دارد این حدیث شریف محتوی معارف پر ارج الهی است که همانند آنرا در چندین مجلد از کتاب های عرفا و دانشمندان صاحب نظر نمیتوان پیدا نمود جامعیت حدیث از آن نظر است که اشاراتی به علم ماوراء الطبیعت فلکیات، روان شناسی، اخلاق، سیاست مدنی، تربیتی و و دارد و از نظر مواعظ و پند و اندرز و توجیه به نشاءه آخرت سرشار و غنی است»
