علیرضا نوری کجوریان – مینا محسن پور
“روجا” بازتاب دهنده آیین ها، سنتهای بکر و اصیلی بوده که باورها، سنت ها و مَثل های عامیانه کوه نشینان و مردمان ساده اما به رنج خوگرفته مازندران در آن به تصویر کشیده شده است و زندگی همانند رود هراز در آن جریان دارد.
به گزارش شرق پرس، نیما یوشیج که از او به عنوان پدر شعر نوین فارسی یاد می شود، سالها در اندیشه راهی بود که بتواند زبان سرزمین مادری اش را احیا کند و دغدغه اصلی نیما حفظ و احیای زبان تبری بود، او در نامه ها، دست نوشته ها و در مقدمه دفتر روجا، به این دغدغه اشاره می کند و تلاشهایش در راه زنده نگاه داشتن زبان تبری، سرودن اشعار تبری در مجموعه ای با نام روجا بوده که از او به یادگار مانده است.
میزگرد علمی و ادبی شب روجا تلاش دارد که دیوان طبری روجا از علی اسفندیاری (نیما یوشیج) را از منظرهای مختلفی شامل بازتاب ضرب المثل ها در دیوان روجا، بازتاب آیین وسنت های بومی مازندرانی، نوآوری در شعر بومی، مولفه های داستانی و مولفه های نمایشی بررسی کند.
بازتاب ضرب المثل ها در دیوان روجا
دکتر زین العابدین درگاهی نیما پژوه و مجری و سرپرست شناختنامه مازندران در این میزگرد درباره بازتاب ضرب المثل ها در دیوان روجا با بیان اینکه همه می دانیم ضرب المثل ها دربرگیرنده آمال ها و باورهای بومی هستند، اظهار داشت: از این منظر، خواندن دیوان روجا بسیار سخت است.
وی با عنوان اینکه بنظر ضرب المثل ها و متل ها بسیار ساده است، تصریح کرد: واقعیت قضیه این است که شعر نو نیمایی را گاهی دوست داریم و گاهی دوستش نداریم و گاهی با آن بغض می کنیم که این ویژگیهایی شعر نیمایی بوده و فراز و فرود بسیاری دارد.
وی عنوان کرد: دیوان روجا دشواریهایی خودش را دارد، زیرا به زبان منطقه خود نیما نوشته شده است و حتی دیوانهای اعراب گذاری شده نیز ۴۰ تا ۵۰ درصد حق مطلب را ادا کرده است.
این نیما پژوه با بیان اینکه، کارهای بکر، جالب و خوبی را درباره روجا می توان انجام داد درحالیکه تاکنون انجام نشده است گفت: با وجود همه سمینارها و نشست هایی که اتفاق افتاده، حق مطلب ادا نشده است.
وی با اظهار اینکه ۳۶ تعریف از مثل در فرهنگ لغت ها آمده است، گفت: این تعاریف هم کامل نیست زیرا مثل جمله ای کوتاه، معروف و مشهور است که محتوی آن پند، اندرز، مضامین اخلاقی و انسانی مبتنی بر تجربه های شخصی افراد است.
وی افزود: الفبای مثل های آن بسیار ساده و روان است و به علت همین سادگی بر سر زبانها می افتد و عمومیت دارد و کاربرد گسترده پیدا می کند.
زین العابدین درگاهی افزود: حدود ۱۲ دوبیتی از مثل هایی که نیما استفاده کرده است که ۴۸ مصرع می شود و ۳۸ مثل بکار برده که حتما آن عبارت قبلا مثل بوده و او استفاده کرده و بعد از کاربرد نیما، مَثل شده است.
نمایه اصلی مثل های نیما عشق است و مقیاس بومی دارد
وی افزود: مَثل ها، استدلال قوی و حکم محکم دارد و در این ۳۸ مثل، نمایه اصلی مثل ها بجای آنکه پند و اندرز باشد، عشق است.
وی با اشاره به اینکه مثل های نیما، مقیاس بومی دارد، اظهار داشت: مثل هایش درگیر زندگی منطقه ای، روستایی و کوه نشینی مازندران است و گاهی معیشت مردم یوش را در ضرب المثل هایش آورده است.
به گفته درگاهی، آنچه که در زندگی روزمره طبیعی، ابزار طبیعی و اطرافش وجود داشت، در مثل ها مورد استفاده قرار داده است.
پیوند روجا با زندگی بومی مازندران
وی افزود: مثل هایی که نیما استفاده کرده یا ساخته است با زندگی کوه نشینی و بومی مازندران پیوند دارد و بخشی از فرهنگ عامه است، بازتاب فرهنگ، خواسته ها، باورها، آمال و آروزهای مردم یک منطقه است.
فرهنگ و بوم در شعر نیما موج می زند
سید رحیم موسوی شعرپژوه و نیما پژوه نیز در ادامه میزگرد با بیان اینکه آیین ها شکل نمایشی سنت ها و فرهنگ ها هستند، اظهار داشت: روایت هایی از سنت ها و آیین ها، مشخصه هایی از فرهنگ و بوم در شعر نیما موج می زند و مولفه هایی بومی در زبان بومی جاری می شود.
وی افزود: نیما اشارات قوی در این زمنیه در دیوان روجا دارد و دست نخوردگی چهره زبانی نیما و استفاده از ترکیب هایی که امروزه به کار نمی رود یا خیلی کم بکار می رود را نیما در دیوان روجا آورده است و می توان به آیین ها، باورها و نکات سنتی زیادی اشاره کرد.
روجا؛ جلوه هایی از باورهای عامیانه
موسوی افزود: جلوه هایی از بارهای عامیانه، نگاه نیما به مقوله آشنا به نام دیو و نگاهی که به آیین دارد از ویژگیهای وی در دیوان روجا است.
وی افزود: در زمینه قمر درعقرب شدن زحل با ماه و باور شوم بودن این اتفاق در چند کار نیما آمده است و این جلوه ای از باورهای عامیانه است.
وی بیان داشت: در نگاه نیما به مقوله آشنا به نام دیو ،نیما در اینجا نکته ای دارد و نگاهش نسبت به دیوهای مازندران، توصیفی است و می گوید که بزرگی آن مثل ” رود هراز است” و بزرگی دیو را وصف نشدنی می داند و می گوید ” گرز آهنین و کلاه چرمی دارد”، نیما مخالف آن است که دیو دشمن مردم است و معتقد است دیوها در واقع نیاکان ما هستند و ما از دیوها هستیم و آنها بد نیستند و می سراید ” مازرون اما گته نوم هسه”.
نگاه زیبای نیما به آیین ها
موسوی درباره نگاه نیما به آیین ها با اشاره به اینکه نگاه او به آیین ها بسیار زیباست و نگاهی زیبا به سرزمین یوش و بلده و به آیین تیرگان مازندرانی اشاره می کند و یکی از آیین هایی که مورد توجه قرار می دهد، آیین ” کلبه شو” است.
حمزه کاظمی شاعر مازندرانی در تعریف روجا می گوید: زمانی که درخشش روجا به به پایان می رسد، نوید روشنایی صبح است و انگار او می سوزد تا ما به روشنایی صبح برسیم.
نیما پیامبر ادبی است
وی ادامه داد: نیما پیامبر ادبی است و بعد از وی این امر به محق معلوم می شود و با دستکاری کوچکی می توان روجا را به زبان مازندرانی (مرکز مازندران) برگرداند و فکر نمی کنم روجا اهمیت چندانی داشته باشد و صرف اینکه از چند اسطوره در آن صحبت شده باعث شود به آن توجه زیادی کرد و اشعار فارسی نیما اهمیت زیادی دارد.
منصور علی اصغری پژوهشگر ادبیات نیز در این میزگرد علمی و ادبی به نوآوری در دیوان روجا اشاره می کند و می گوید: هدف نیما در این دیوان، سخنرانی و همسرایی نبوده است و اندیشه هایش را در قالب شعر آورده و در اشعار طبری نیز اندیشه هایش را آورده است.
روجا مملو از باورها و اندیشه های بومی مازندران
وی با اشاره به اینکه نیما درباره اقوام و شخصیت ها هم صحبت کرده است با این پرسش که چرا نیما به سراغ روجا رفته است، گفت: از دسته نوشته های نیما می توان به این پاسخ پی برد و ۴۵۴ دوبیتی که نیما در روجا دارد، مملو از باورها و اندیشه ها و شخصیت های مردم اطرافش است و در دفتر روجا یا خودش را روایت می کند و حال و هوای ذهنی اش را می توان در این دیوان دید.
علی اصغری با بیان اینکه زبان طبری کم کم درحال رخت بستن بود و نیما در این زمینه دغدغه داشت تا زبان طبرسی را زنده نگه دارد، گفت: تلاشش در زمینه دستور زبان طبری بود که متاسفانه نتوانست به آن بپردازد.
وی افزود: نیما در مقدمه روجا می نویسد: مثل همه مردم، من هم حرف خودم را می زنم و آن را به زبان مردم خودم می نویسم.
آیین های بکر طبری در روجا
وی تصریح کرد: روجا مملو از کلمات، افکار و باورهای بکر طبری است و دایره المعارفی از اقوام، اماکن و شخصیت های مازندران بویژه در منطقه کجور و نور در روجا جمع شده است.
علی اصغری افزود: نیما در روجا حتی به جوکی ها یا کولی ها اشاره می کند و می گوید اینها هم جزیی از اقوام مازندرانی شده اند و به رودخانه های مازندران و شخصیت های مازندران هم اشاره دارد.
این پژوهشگر ادامه داد: در این دیوان، نکاتی از دستور زبان پهلوی هم بکار برده است، مثلا بجای اینکه بگوید ” وچه ها” ( یعنی بچه ها)، گفته ” وچه وچه ” و یا به جای کوهها گفت ” کوه کوه ” که این از دستور زبان پهلوی است.
زنده نگه داشتن زبان طبری هدف روجاست
وی بیان داشت: هدف نیما از گفتن اشعار طبری زنده نگه داشتن زبان طبری بوده است.
مجتبی دهدار دیگر نیما پژوه نیز با بیان اینکه ادبیات به گونه حماسی، غنایی و مدرن تقسیم می شود، اظهار داشت: در زمان نیما استفاده از کلیشه ها و وزن از مشخصه های سنتی شعر بوده و این باعث شد که نیما به فکر بیفتد و بنیانی نو را در اذهان بیاورد.
روجا رویکردی دوباره به فرهنگ بومی است
وی با اظهار اینکه بین بومیت و تخیل همواره رابطه وجود دارد، گفت: بومی سازی زمانی بوجود می آید که فرهنگ سازی باشد و روجا رویکردی دوباره به فرهنگ بومی دارد و نیما بخاطر نگاه سیاسی که آن زمان وجود داشته به فرهنگ بومی بازگشته است.
دهدار افزود: وقتی نیما آمد عصاره تغییر در فرهنگ و مضامین شعر هم آمد و قالب شعر را عوض کرد و شخصیت بخشی و محله گرایی در این دیوان مشهود است.
نیما سنت گذار است نه سنت شکن
وی گفت: در شعر نیمایی، معنای شعر در سراسرشعر پراکنده است و تا پایان شعر را نخوانید به معنا نخواهید رسید و ارتباط نیما و نوشته های نیما نشان می دهد که نیما سنت شکن نیست ولی سنت گذار است و این نتیجه یک تفکر است.
دهداری افزود: نیما حتی به کارهای صادق هدایت نقد می کند که بسیار زیباست و مجموعه روجا کار بزرگی است و تجربه نیما در این دیوان بر این بود که نگاهی نو به بومی سازی داشته باشد.
نیما یوشیج در سالهایی که تلاش خود را بر روی نوسازی پایه های شعر فارسی متمرکز کرده بود، از دغدغه مهم درونی اش که زنده نگاه داشتن زبان مادری بود، غفلت نکرد.
اشعار طبری نیما یوشیج در زمان حیات او فرصت چاپ نیافت و این بخش مهم و فراموش شده آثارش، سالها پس از خاموشی وی در سال ۱۳۷۰هجری شمسی با عنوان: روجا، دفتر شعرهای طبری و با ترجمه فارسی علی پاشا اسفندیاری و مجید اسدی به چاپ رسید.
روجا را می توان یک فرهنگ نامه تبری نامید. نیما در اشعار طبری اش علاوه بر وصف تاریخ خانوادگی و رنج و دلتنگی های خود، از طرفی؛ تصویری واضح از شرایط اجتماعی حاکم بر مازندران، اقوام، شخصیت ها و اماکن گوناگون، باورها نمادها، حتی حیوانات و گیاهان ارائه داده و از طرفی دیگر؛ می کوشد تا مردم را از خواب غفلت بیدار کرده و با ایستادگی در برابر اربابان و زورگویان، حق خود را از آنان بگیرند.
مهر
